Presentatie De Synode van Dordt

“Dordrecht was in 1618 en 1619 het middelpunt van een belangrijke kerkvergadering van predikanten en theologen. Aanleiding was een jarenlang conflict binnen de gereformeerde kerk van Nederland over het leerstuk van de “predestinatie”. Achter deze theologische discussie zat echter een conflict over de verhouding tussen de kerk en de staat. De Synode van Dordrecht werd gehouden na een staatsgreep van Prins Maurits en liep uit op een veroordeling van de remonstranten, vastgelegd in de Dordtse Leerregels. Andere resultaten van de synode waren de opstelling van de Dordtse Kerkorde en het besluit tot een nieuwe bijbelvertaling, later bekend geworden als de Statenbijbel van 1637. Daardoor is de synode tot op de huidige dag van invloed op de Nederlandse kerk en cultuurgeschiedenis.”

De bijeenkomst in Dordrecht onthult een preoccupatie. In 1618 kwamen mensen bij elkaar uit alle delen van het land en ook uit het buitenland niet zozeer om het over God te hebben maar over hoe een mens op zijn benen moet staan. Door over God in het algemeen te praten en over de predestinatie in het bijzonder praatte de mens over zijn eigen vrijheid.

De Synode van Dordt is een multimediaal theaterproject op het plein van het Hof te Dordrecht bedacht voor de stad en met een landelijke uitstraling. De Synode van Dordt heeft een monumentale architectonische dimensie: een arena geïnspireerd door het schilderij van Pouwels Weyts de Jonge. Vanwege deze dimensie is een videoprojectie een perfect middel om dichtbij te krijgen wat te ver is en meerdere lagen in de voorstelling aan te brengen. De Synode van Dordt wordt gespeeld door professionele en amateurs acteurs. Er is zang en muziek.

De Synode van Dordt is het hoogtepunt van een festival met als thema Dordrecht en Nederland in 1618 en in het heden. De arena op het plein van het Hof kan worden gebruiken voor o.a. lezingen en concerten. De Synode van Dordt is een gesamtkunstwerk.

Om meerdere redenen is de zogeheten Synode van Dordrecht een inspirerend historisch vertrekpunt voor een muziektheatraal locatieproject. Synodes ofwel kerkvergaderingen komen vanaf het eind van de 16de eeuw veelvuldig voor binnen het ‘nieuwe’ en in vele opzichten revolutionaire calvinisme dat wortel schiet in de Noordelijke Nederlanden. Maar de synode die van 13 november 1618 tot en met 29 mei 1619 in Dordrecht plaatsvindt, spant ongetwijfeld de kroon. Een half jaar lang is de stad in de ban van dit grootse evenement met zijn tientallen befaamde theologen uit binnen- en buitenland, van het spektakel eromheen en - tot op zekere hoogte - van de felle debatten over theologische en daarmee samenhangende politieke kwesties.

Wie de Acta van de Synode van Dordrecht leest, krijgt uit deze in 1621 uitgegeven notulen niet direct de indruk dat het hier gaat om een spraakmakende gebeurtenis. Wat vooral in het oog springt is het besluit tot een nieuwe bijbelvertaling, de Statenbijbel uit 1637, die voor de
standaardisering van de Nederlandse taal van groot belang is. Verder lijkt de kerkvergadering bol te staan van wat op velen nu overkomt als theologische muggenzifterij. Maar schijn bedriegt. Centraal staat een al jarenlang slepend conflict binnen de gereformeerde kerk; een conflict dat niet alleen wijdverbreid is, maar ook raakt aan de verhouding tussen kerk in staat in een land dat op dat moment een broos bestand kent in een slepende oorlog met Spanje. Alles draait om het leerstuk van de predestinatie ofwel voorbeschikking en het verschil in opvatting hierover tussen de aanhangers van Arminius en Gomarus, respectievelijk de Remonstranten (‘rekkelijken’) en de Contraremonstranten (‘preciezen’). In de fraaie en pregnante omschrijving van de historicus Van Deursen: ‘het geloof is een vrucht van de verkiezing’ versus ‘de verkiezing is een vrucht van het geloof’.

In de huidige tijd is het conflict, en daarmee ook de Synode van Dordrecht, voor de meeste mensen niet meer dan een historisch gegeven. Dat de debatten uiteindelijk uitlopen op het wegsturen van de Remonstranten en een radicale keuze voor wat we kennen als een streng en dogmatisch calvinisme heeft weliswaar gevolgen voor de religieuze en staatkundige ontwikkeling van Nederland, maar die gevolgen zijn inmiddels al lang weggeëbd.

Het moge duidelijk zijn dat een theaterproject rond de Synode van Dordrecht zich verre dient te houden van een historische reconstructie. De setting van de synode is theatraal aantrekkelijk, maar de inhoud vereist een actualisering van de toenmalige problematiek. En juist op dat punt biedt het historische gegeven van een belangrijke samenkomst prachtige aanknopingspunten.

Het conflict dat ten grondslag ligt aan de synode gaat in wezen over het bestaan van de vrije wil, de verantwoordelijkheid voor het eigen handelen en de al dan niet leidende rol van religie, ideologie of in het algemeen ‘het ware woord’. In het verlengde hiervan ligt het niet minder actuele thema van de verhouding tussen kerk en staat, tussen persoonlijke geloofsopvatting en seculiere samenleving. Dit theaterproject geeft de gelegenheid in vorm en inhoud een brug te slaan tussen verleden en heden, stoelend op een belangrijke lokale gebeurtenis.
Zoals het project nu in de steigers staat, is het uitgangspunt een daadwerkelijke synode: een bijeenkomst van heren uit binnen- en buitenland, verdeeld in twee kampen, met daarnaast een voorzitter met zijn gevolg, afgevaardigden van het (stads)bestuur en een publieke tribune met stedelingen. Een belangrijke rol is weggelegd voor Anna Walker, een Deense profetes die tijdens de historische synode in Dordrecht verbleef en hier als enige vrouw tussen de heren als een soort stoorzender optreedt. Niet minder belangrijk zijn twee mannen die buiten de eigenlijke bijeenkomst staan en, alles overziend, optreden als commentatoren, verslaggevers, rechters.

Essentieel voor het project is het multidisciplinaire karakter. Er is een klein orkest dat met al dan niet gezongen, speciaal voor het project gecomponeerde muziek de dramatische handeling kan inleiden of versterken en sprongen in de tijd kan suggereren. Met behulp van videoprojectie wordt de handeling uitvergroot of met vooraf opgenomen beelden ondersteund.

Het stuk begint met een proloog van twee commentatoren, waarna de deelnemers als in een modeshow hun opwachting maken en hun plaatsen innemen. De hierboven aangestipte thema’s worden vervolgens uitgewerkt in gedramatiseerde persoonlijke verhalen van verschillende deelnemers en de reacties hierop, uiteenlopend van stilte en commentaar tot fel debat. Zoals in de historische synode is het uiteindelijk voorzitter Johannes Bogerman die met een ‘ite, ite!’ (ga heen, ga heen) een van de twee partijen wegstuurt. De epiloog tenslotte vormt het commentaar op deze radicale beslissing.

Het is de bedoeling om de verhalen zodanig thematisch en dramatisch te rangschikken, dat het publiek in de loop van de ongeveer twee uur durende voorstelling wordt meegenomen op een theatrale reis naar een onvermoede bestemming; een reis die oog en oor streelt, maar ook prikkelt tot nadenken over actuele ontwikkelingen en consequenties van radicale opvattingen. In dat laatste opzicht is dit project een ware en waardige opvolger van de Synode van Dordrecht.

Peter Marijnissen en Patrizia Filia
Dordrecht, 2007

Bibliografie
Fred van Lieburg De Dordtse Synode 1618-1619. Uitgeverij De Stroombaan, Papendrecht
W.van’t Spijker - C.C.de Bruin - H.Florijn - A.Moerkerken - H.Natzijl De Synode van Dordrecht in 1618 en 1619. Uitgeverij Den Hertog B.V.- Houten
Jonhatan I.Israel De Republiek 1477-1806. Uitgever Van Wijnen-Franeker
Staten Generael Vereenichden Nederlandts Acta ofte Handelinghen des Nationalen Synodi

terug naar producties