| Het is donker in de kleine kapel. Vooraan op een rieten stoel zit Patrizia Filia geboeid te luisteren naar de integrale voordracht van de Hel van Dante. Eén voor één komen de mannen naar voren en brengen zij voorlezend de luisteraar dieper de Hel in. Aan de hand van Dante zelf, zijn eigen visioen, zich gesteund wetend door de hulp van Vergilius, komen alle zonden van de mens aan bod en het antwoord daarop in ongemak, pijn en leed te verduren in de peilloze diepte van Dante’s Hel. De integrale lezing van de Hel is een ervaring, die Patrizia zelf van jongs af aan heeft meegekregen. Zij weet wat deze lezing haar brengt. Een nieuw ingewijde, zal zich door de weerstand van de tijd moeten bijten, zijn ongeduld moeten overwinnen, om de zoete vruchten van de ervaring rijker te worden. Een bijzondere ervaring gezien de vluchtigheid van onze tijdsgeest.
Hoe heb je kennis gemaakt met Dante?
Patrizia Filia: “Als je Italiaanse bent word je, de een meer dan de ander, geconfronteerd met Dante en zijn werk. Hij is de vader van de Italiaanse taal. Zijn Goddelijke Komedie heeft drie jaren van mijn jeugd in beslag genomen: één deel per jaar, eerst de Hel, daarna de Louteringsberg en tenslotte het Paradijs. Onze docente Italiaans was een absolute fan van Dante, als ze Dante aan het voorlezen was kleurde haar bleke gezicht. Mijn moeder is ook een fan van Dante. Ze ontdekte hem op jonge leeftijd in de boekenkast van haar oom, die bisschop was en nam het boek mee naar huis, om het stiekem te lezen. Moet je denken, de eerste uitvoering van de Hel op 14 april valt precies op de verjaardag van mijn moeder, puur toeval maar toch. Ik kan zonder twijfel zeggen dat ik bij Dante ben gekomen door twee vrouwen: mijn moeder en mijn docente Italiaans.”
De manifestatie De Hel is een eerbetoon aan Dante: “Het is mijn manier om hem te bedanken voor alles dat hij me heeft geleerd. Hij heeft me laten zien hoe de mens in elkaar steekt, hoe taal gebruikt kan worden, hoe je theater kan maken, wat kunstenaar-zijn betekent: vrij in de verbeelding, trouw aan jouw kunst en geëngageerd aan het leven.”
Heb je een persoonlijke band met de Hel van Dante?
“Op sommige momenten in je leven krijg je het gevoel dat wat Dante in de Hel vertelt, werkelijk tastbaar wordt en nog erger, want je hebt geen Virgilius als gids naast je. Dat is niet helemaal waar, want als je goed kijkt zie je toch dat er een gids naast je staat. Dat is wat Dante ons wil laten weten: als je goed kijkt word je nooit aan jezelf overgelaten, ook niet in de hel. Niet als je je hel recht in de ogen durft te kijken. Dat alles heb ik persoonlijk ervaren. Hoe de hel het paradijs bevat. Hoe er geen licht is zonder schaduw. Je kan ook niet naar boven komen zonder dat je heel diep bent gegaan. Ertussen staat iets dat op stilstand, stagnatie lijkt, een grijsgebied dat alle kleuren bevat, dat is de louteringsberg. Dat is verwerking. Maar ja, je kan daar niet komen zonder dat je eerst door de hel bent gegaan.”
Waarom uitvoeren in de lente?
“De maand april is bij uitstek geschikt om de Hel op te voeren. Ten eerste is dit de tijd die Dante zelf heeft gekozen, om er zijn verhaal in te plaatsen en die precies in de nacht van 7 april in het jaar 1300 begint. De symbolische betekenis van deze tijd is zo oud als de mens op aarde. Het is de tijd die blijft hangen tussen winter en lente, de tijd tussen onvruchtbaarheid en vruchtbaarheid. Het is de tijd waarin men op Persephone wacht die uit het dodenrijk zal komen, de tijd van de passie, de dood en de opstanding van Christus. Het is een tijd van initiatie, van voorbereiding op wedergeboorte, bloei.”
Waarom in een integrale opvoering?
“Het voorlezen van Dante’s Komedie is een oude traditie die Dante zelf begonnen is, tijdens zijn levenslange verbanning. In Italië wordt Dante regelmatig voorgelezen in kerken, theaters, en op pleinen. Roberto Benigni, de regisseur en acteur van de bekende film “La vita è bella”, trekt volle zalen met zijn Lectura Dantis. Dankzij de onnoemelijke vertalingen in andere talen, overal op de wereld, wordt Dante ook buiten Italië voorgelezen en elke keer er is sprake van een evenement, een happening, een feest. Het is niet een gewoonte om Dante integraal op te voeren, het gebeurt zelden. Meestal worden stukken uit de drie delen uitgekozen: een beetje hel, een beetje louteringsberg, een beetje paradijs. Dat maakt sowieso een lekkere “minestrone”. Ik heb zelf gekozen om de Hel integraal te laten voorlezen, niet door één lezer maar door meerdere lezers: Dordtse lezers, mensen uit de stad, en als gast acteur Joop Keesmaat. Wat in Dordrecht, in de Trinitatiskapel, gebeurd is dus iets heel bijzonders. Als je naar de gehele Hel luistert voel je dat je diep gaat, dat je echt aan het afdalen bent. Jij bent echt op reis met Dante. Hij is zo bang, vreselijk bang om die reis te maken, hij wil er echt niet naar toe gaan maar hij gaat toch om weer, aan het eind van zijn pijnlijke ervaring, de sterren te kunnen zien in hun volle schoonheid. Als Jacques Janssen de Louteringsberg en het Paradijs ook had vertaald, dan had ik de gehele Goddelijke Komedie laten voorlezen. Daar wacht ik op.”
Het beleven van deze uitvoering is bijzonder, kun je uitleggen waarom?
“Deze voorstelling bijwonen betekent deel uitmaken van een bijzonder evenement, een feest, meedelen en de klok even uitzetten. We zijn gewend om alles snel te consumeren, snel te bewegen, van de ene plicht naar de andere, zelfs naar meerdere plichten tegelijkertijd. We kunnen met moeite rustig op een plek blijven, evenmin kunnen we rustig luisteren. Deze integrale Lectura Dantis geeft je de mogelijkheid om tot rust te komen, bij jezelf te komen in gezelschap van anderen. Om naar de Hel te kunnen luisteren heb je geen deskundigheid nodig. Dante heeft zijn boek niet voor de deskundigen geschreven, niet voor geletterden, maar voor het gewone volk. Hij heeft zijn boek niet in het Latijn geschreven, toen de taal van de élite, maar in de taal van het volk, voor ons allemaal dus, voor mijn moeder die op jonge leeftijd zijn boek stiekem las.”
|
