|  Verbonden met de muziek van taal
Op de middelbare school las een vervangende leraar in het Italiaans stukken uit La Divina Commedia van Dante voor aan de klas. In die klas werd Jacques Janssen gegrepen door de muziek van de taal die hij hoorde: “Het was puur de klank, op dat moment wist ik niet wat het betekende. Vijftien jaar later kocht ik bij een antiquair La Divina Commedia in het Italiaans en ben deze gaan lezen met behulp van een woordenboek. Eind jaren tachtig ben ik pas begonnen met vertalen, toen ik naar aanleiding van de voorlezing van de Odysseia van Homerus op de NCRV radio de programma adviesraad van de KRO voorstelde een integrale lezing van de Divina Commedia te verzorgen. De vertaling van van Dooren vond men echter te saai. Toen ben ik er zelf aan begonnen en heb ik vier jaar al mijn vrije tijd als een monnik besteed aan De Hel. Als ik van tevoren geweten had hoeveel werk het zou zijn, was ik er nooit aan begonnen. De onnozelheid heeft mij geholpen eraan te beginnen. Ik was oorspronkelijk van plan de hele Divina Commedia te vertalen, maar ik had me verkeken op de tijd die erin ging zitten. Vier jaar geleden is de vertaling integraal door Joop Keesmaat voorgelezen voor de KRO radio, de cirkel was rond.”
Op zoek naar de juiste vorm
“De Hel geeft informatie over alles wat je in Dantes tijd moest of kon weten. Daardoor kostte het mij meer tijd dan ik had voorzien. Ik koos voor een vorm waarbij ik de tekst zakelijk vertaalde en de interpretaties en achtergrondinformatie in de voetnoten zette. Later, nadat ik meer vertalingen had gelezen, kwam ik erachter dat Dante iedere keer opnieuw vanuit het tijdsbeeld van de vertaler werd geïnterpreteerd. Honderden mensen zijn met dat boek bezig geweest. Aanvankelijk vreesde ik dat het lezen van één boek een wel heel beperkte blik zou opleveren, maar daar bleek geen sprake van, de Divina Commedia is van alle tijden en is door alle tijden heen gelezen en geïnterpreteerd. Ik wilde een uitgever vinden die akkoord ging met die voetnoten. Veel uitgevers willen de noten aan het eind, omdat noten de bladspiegel minder mooi zouden maken. Gelukkig vond ik een uitgever die akkoord ging en dat werd later beloond toen het boek een prijs kreeg voor de vormgeving.”
Verrijking in taal en ervaring
‘Vertalen is de meest heftige manier van lezen. Het is alsof je over de schouder van de schrijver meekijkt, hoe hij geschreven heeft. Met een dergelijke belevenis verrijk je jezelf in taal en ervaring. Dante is schrijver én hoofdpersoon van het verhaal. Hij noemt het ook mijn Komedie. Het is een fantastische samenvatting van de Christelijke heilsgeschiedenis. De Hel is eenvoudiger te lezen dan het Purgatorium en de Hemel. Het Purgatorium is van een poëtisch niveau. De Hemel overstijgt alles. De Hel spreekt direct over het kwaad. Dante geeft een meesterlijke opsomming en uiteenzetting over het kwaad. Het zijn geen gewoner kleine zondaren, maar zondaren van formaat waar hij het over heeft. Voor gewone zondaren is in deze Hel geen plek. De Hel is spannend en spreekt tot de verbeelding. Pas na veel lezen gaat ook het purgatorium voor je spreken, nog veel later de hemel. Met de Hemel moet je ook geen haast hebben, die komt veel later. Dante zegt zelf dat er geen woorden voor zijn om de etherische sfeer van het paradijs zelfs maar te benaderen. Ik ken inmiddels in de Hemel hele mooie plekjes. Maar voor je kunt gaan nadenken over het goede moet je door het kwade heen. Het is de eeuwige strijd tussen de duivel en de engel om de ziel van de mensen.’
Ritueel beleven
“Een integrale lezing van de Hel van Dante is een ritueel. Zo heb ik het zelf ervaren. Het is een verhaal dat voorgelezen moet worden. In Italië gebeurt dat regelmatig. Het is rijkdom aan taal en beelden. Na een eerste lezing zul je het ongetwijfeld opnieuw willen beleven en lezen. Als je er eenmaal inzit, wil je er niet meer uit. Je hebt kans dat je er nooit meer van loskomt. Dante heeft veel in de tekst gelegd. Hij is ijdel en vergelijkt zijn werk met de bijbel, zegt dat zijn komedie net zo complex is en evenveel betekenissen heeft. Dante is de uitvinder van het woord Bella Italia. Hij gaf bijvoorbeeld een prachtige beschrijving van het Gardameer. Met een collegavertaler en en bus vol Dantefanaten heb ik meerdere malen plaatsen die Dante beschreven heeft bezocht. Ook dit najaar gaan we weer op pad. Italië is de mooiste illustratie van het werk van Dante en er is geen mooiere illustratie van Italië dan de Divina Commedia.” |
