|  Persoonlijk
Allereerst wil ik Patrizia Filia danken voor haar uitnodiging aan mij om de tentoonstelling van Sarah Yu Zeebroek te komen openen. Ik voelde me namelijk ook persoonlijk aangesproken door deze uitnodiging. Waarom dat zo is, daar ga ik graag om te beginnen wat dieper op in, omdat er een direct verband is met de gouaches van Sarah Yu. Ooit werkte ik zelf mee aan een theaterproductie van Alice in Wonderland door het RO-theater in Rotterdam, als assistente voor de kostuums. Ik was ongeveer net zo oud als Sarah Yu nu, ook net van de kunstacademie af, maar met dit verschil dat ik eerst nog anderhalf jaar in de psychiatrie had gewerkt, op een afdeling creatieve therapie.
De sprong van de wereld van de psychiatrie naar die van het theater kon bijna niet extremer. Van een omgeving waarin mensen in waanwerelden leven, gedepersonaliseerd zijn of gederealiseerd, zoals dat in vaktermen heet, óf zo gedesillusioneerd of – zeg maar gewoon – depressief zijn dat ze eigenlijk niet meer willen leven – naar een wereld waarin de waanbeelden moedwillig en luisterrijk in scène worden gezet met alle inzet van fantasie, creativiteit die er maar voorhanden was. De mogelijkheden leken er grenzeloos. Zeker in het geval van ‘Alice’, zoals de productie heette. Ik herinner me nog mijn verbazing over het feit dat er, vanwege een zinsnede in het scenario ‘in dit wedgwood vallen de blaadjes niet’ er een compleet, ik geloof wel twintigdelig écht wedgwood-servies werd aangeschaft om op tafel te zetten – óp het toneel. En dat terwijl ik in mijn opleiding op de academie – ik studeerde theatervormgeving – alleen maar had geleerd dat alles op het toneel er hoogstens ‘net-echt’ uit zag. Net zoals ik ooit dacht dat kunst voornamelijk illusie was, verbeelding, een andere wereld dan de echte – één waarin je weg kon duiken, schuilend voor het leven van alledag, een wereld van schoonheid en verhalen. Later zou ik uiteraard achter komen dat er veel meer verbanden tussen die werelden van illusie en realiteit dan me lief waren. En nog weer later zag ik daar ook weer de rijkdom, soms schoonheid, maar vooral wáárheid van in.
Wie is Sarah Yu / illustratie-beeldende kunst/muziek/theater
Sarah Yu woont in Gent en studeerde vorige zomer af aan de kunstacademie Sint Lucas in Gent, afdeling Illustratie. Daarvoor studeerde ze ook twee jaar aan de Rietveld Academie in Amsterdam, waar ze ‘Vrije kunsten’ deed. In de gouaches die ze maakte voor dit project, Alice in Wonderland, komen die twee aspecten – illustratie enerzijds en beeldende kunst anderzijds – mooi naar voren. Ik kom daar zo meteen op terug. Want dit is niet het enige wat Sarah Yu doet en kan. Ze is naast beeldend kunstenaar namelijk ook muzikante. Ze maakt deel uit van de band ‘Hong Kong Dong’, waarmee ze enkele dagen per maand optreedt, op allerlei podia in België. Daarnaast speelt ze sinds kort ook in een kindertheaterproductie, getiteld ‘Krakende verhaaltjes’. Hiervoor heeft ze, samen met een compagnon, muzikale verhalen geschreven voor kinderen vanaf drie jaar, die opgevoerd voerden op scholen en in culturele centra.
Sarah Yu is dus nogal begaafd: ze tekent, schildert, schrijft, maakt muziek en treedt op. Eigenlijk ook geen wonder, met een vader die – het wordt hier maar héél terloops aangestipt – Kamagurka heet.
Vrije vs. gebonden kunst
Het feit dat Sarah Yu, binnen de beeldende kunst, zich heeft bewogen tussen de vrije kunst én illustratie, een ‘gebonden’ kunst en nu weer, met deze reeks, tóch naar de vrije beeldende kunst is tekenend. Ik moet denken aan een uitspraak van Willem Sandberg, grafisch ontwerper en directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam in de naoorlogse periode, de man die Cobra binnen het toen nog plechtige museum haalde. Die uitspraak luidt alsvolgt:
pasgeboren kunst
onopgevoed en veeleisend
spreekt niet maar schreeuwt
En dit hele motto spreekt eigenlijk ook uit het werk van Sarah Yu zoals we dat hier kunnen zien. Deze gouaches zijn pasgeboren kunst - nog niet eens een jaar oud en gemaakt door een jonge kunstenaars. Ze is onopgevoed: ze is haar eigen gang gegaan, heeft natuurlijk her en der wel dingen opgepakt, ook uit het verhaal van Carroll, maar ze heeft zich niet gehouden aan de opdracht: drie illustraties bij Alice in Wonderland te maken. Het werden er tientallen. Wat men haar al op de academies heeft geprobeerd te ‘leren’, ik heb het idee dat ze het misschien wel aangehoord heeft maar vervolgens toch haar eigen weg heeft uitgestippeld. (‘onopgevoed en veeleisend’) Ze is namelijk veeleisend van zichzelf. Zit niet te wachten op de eisen van iemand anders. Houdt er ook niet van eerst iets te bedenken en het dan te gaan maken, ze houdt van een directheid van werken. En haar gouaches over háár Wonderland spreken niet, zoals de aloude illustraties van het verhaal van Lewis Carroll doen, in welluidend en zoetgevooisd Victoriaans Engels, ze schreeuwen. Er spreekt een zeer eigen heftigheid uit. Ze heeft van haar gouaches uiteindelijk een eigen boek gemaakt, in leporellovorm. Dit als reactie op het illustratie-idee, waar ze helemaal geen zin in had. Ze wilde geen verhaal illustreren, maar haar eigen ding maken, het beeld voor zich laten spreken. Ze wilde ook eerst nog haar eigen tekst schrijven bíj haar gouaches, een volstrekt níeuw Wonderland-verhaal. Maar de beelden bleken te sterk, zó rijk dat ze eigenlijk niet meer wist wat ze er nog aan toe moest voegen. En ik denk dat ze daar gelijk in heeft.
Sarah Yu’s Wonderland
De serie gouaches ontstonden naar aanleiding van een opdracht op school, de academie in Gent, om drie illustraties te maken rond het verhaal van Lewis Carroll:
‘Alice in Wonderland’. Dat was eerst niet eenvoudig voor haar, omdat de Disneyfilm die ze als kind had gezien haar op het netvlies geschreven stond. “Alice met haar blauwe rokje en witte schort stond in mijn geheugen gegrift als de enige echte Alice. Een beeld dat me veel moeite kostte om het van me af te werpen. Ik heb het boek op een mooie namiddag in één ruk uitgelezen en liet me daarna op het bed vallen... even de ogen sluiten, dacht ik. Het werd donker voor mijn ogen en ik viel, net als Alice, in een andere wereld. Een wervelwind van droombeelden overspoelde mijn geest. Het leek alsof het verhaal van Carroll mijn diepste angsten, verlangens en lusten had versterkt. Ik voelde me net als Alice gevangen in een wereld waar geen logica telt. Het ene vloeide over in het andere. Na het ontwaken uit deze droom, bleef ik achter met een onbeantwoord gevoel. Ik besloot om mijn ‘Wonderland’ op papier te zetten.”
Wel kwamen er natuurlijk dingen bij elkaar, van de Disneyfilm en wat er in Sarah Yu naar boven kwam, maar de sfeer is totaal anders.
De tekeningen
Rood en zwart
Het rood en zwart drukken een heftigheid uit. Sarah Yu ervaarde eenzelfde heftigheid bij het lezen van het boek .Het rood staat voor het leven, de passie, het zwart breekt dat weer af. Het wit is een voor de kompositie noodzakelijke derde component. Hier is ook een link met de Disneyfilm: de scène met de Hartenkoningin. Deze koningin, die om de haverklap roept: ‘Off with their heads!’ gaat zelf in rood en zwart gekleed en wordt bovendien omringd door een hofhouding van levende speelkaarten, van rode harten en ruiten tot zwarte klavers en schoppen.
Grafisch
Weliswaar geschilderd, met plakkaatverf, maar ook een sterk grafisch karakter. Expressionistisch Lucebert
Het verschil in dimensies – van klein naar groot, nooit past het.
Veel oogjes – het kijken is belangrijk. Je kijkt je ogen uit, letterlijk, in dat Wonderland.
Geluid – de herhaling van vormen.
Het sleutelgat (komt veel voor bij Carroll)
Vaak: beenderen los van het vlees – omdat ik vond dat het zo gruwelijk was
Het affiche
klein konijntje voor een gigantisch lichaam
de borsten, de verholen erotiek, de vissen, de vissengraat in het witte konijn dat zich, nu helemaal roodgekleurd, tegen het jonge vrouwenlijf met de volronde borsten aandrukt, terwijl hij, door zijn transparantie, verraadt een vis verzwolgen te hebben.
Het konijn een maandier, wordt geassocieerd met de maangodin en moeder aarde. Het konijn symboliseert ook vruchtbaarheid en wellust.
De vis: fallisch, vruchtbaarheid, voorplanting, het vernieuwde leven, de kracht van de oerwateren als bron van leven, het waterige element, wordt geassocieerd met alle aspecten van de Moedergodin.
Sarah Yu vindt Carrolls Alice een fantastisch boek. Het trekt haar aan, maar stoot haar ook af. Visueel is het een ongelofelijke bron, zoals ze het noemt, een schat van rijkdom. Maar ze vindt het ook een eng boek, heel psychologisch, waarbij ze het gevoel kreeg alsof ze in het hoofd van Carroll zat. Ogenschijnlijk beschrijft hij gewoon wat er gebeurt, maar toch voelt het allemaal heel raar aan. En juíst dat gevoel van in het hoofd van die man te zitten vond ze ook het vieze eraan, het perverse. Er zijn tal van psychoanalytische verhandelingen aan het boek gewijd. Een van de veronderstellingen is dat de professor Lewis Carroll in het geheim verliefd was op het 8-jarige meisje Alice. Dus zou het boek een uiting van pedofilie zijn. Verontrustend, maar ook intrigerend en fascinerend.
Door los te laten creëer je
(Alice laat óók los: door in de tunnel te vallen en in een andere wereld terecht te komen) Zo’n je m’en fou gevoel. Is niet gemakkelijk, durven een slechte tekening te maken om iets te doorbreken, te vinden. Ze heeft een thesis geschreven die daar ook over ging. Ze heeft er het Zen boeddhisme voor bestudeerd en ontdekte dat veel van haar ideeën overeen komen met dat Zen boeddhisme: de manier van denken, het loslaten, het leven in het nu. Heel veel kunstenaars hebben daar ook mee gewerkt, zoals Robert Motherwell, een abstract expressionistisch werkende schilder en de componist John Cage. Het is in feite een hele oude filosofie die vertaald wordt in nieuwe kunst.
Lucebert
“Voorzichtig begon ik met het lezen en bekijken van de eerste pagina's. Mijn hart bonkte in mijn keel van opwinding. Elke cel in mijn lichaam dat zich in een hormonale overgang bevond, voelde dat dit een belangrijk moment in mijn leven was. Nooit meer zou ik op dezelfde manier de wereld inkijken of de dieren strelen en voederen. Het werk van deze Lucebert trof me als een blikseminval en raakte me in mijn diepste wezen, het ontstak de lont in mijn donkere huis. Ademloos nam ik het hele boek in mij op. Ik voelde me als herboren. In een vingerknip had Lucebert mij de elementaire lessen in het tekenen geleerd, zonder dat ik daarvoor daadwerkelijk met hem had moeten spreken. Hij had me bereikt op een niveau waar er geen sprake is van tijd en ruimte, het was iets puur zintuiglijk zonder woorden. Het was een buitengewone ervaring, een rijkdom voor het leven. Ik stond in lichterlaaie, er was geen tijd te verliezen. Als een gek begon ik te tekenen en ben sindsdien niet meer gestopt. Het was het begin van mijn liefde voor de kunst. (…) energie en lef / naar de rand van de afgrond Dat Lucebert mij heeft kunnen overtuigen om te beginnen tekenen, en dit enkel door de kracht van zijn werk, betekent voor mij pure spiritualiteit. Hij heeft me aangetoond dat tekenen niet enkel om kunde en techniek draait maar veel meer om energie en om lef. Je moet durven om jezelf naar de rand van de afgrond te duwen. (…) Niet bang zijn van je eigen kracht. Gewoon doen! Kracht, energie, overtuiging en lef, dat is waar het om draait.”
Terug naar inleiding en verband werk Sarah Yu en moderne kunst in totaliteit
In mijn inleiding greep ik terug op een persoonlijke ervaring, de sprong, de kloof tussen de wereld van psychiatrie en die van het theater, de kunst. Het mag duidelijk zijn dat ook in het werk van kunstenaars nu ook gedepersonaliseerde of gederealiseerde werelden. Dat wil zeggen: werelden, scènes, beelden die wel uít hun persoon voortkomen, maar er ook van losgezongen zijn. Of die wel een bepaalde realiteit neerzetten, maar die in de verste verte niet lijkt op de realiteit zoals de meeste mensen die met hun eigen ogen kunnen zien. Wél met hun innerlijk oog. Maar daar heb je dan die fantasie voor nodig, een bepaalde gevoeligheid, om dingen die je ziet, waarneemt, voelt, te kunnen vertalen in ándere beelden. Dat is in feite waar de hele moderne kunst over gaat. Daarmee bedoel ik de kunst die in de twintigste eeuw, en feitelijk al vanaf het eind van de 19de eeuw, de reguliere waarneming volledig op zijn kop zette. Twee voorbeelden uit die oudere, moderne kunst wil ik hier noemen: Edvard Munch. Met zijn schilderij ‘De schreeuw’ zette hij eigenlijk het hele moderne levensgevoel ontzaglijk scherp en diep gevoeld neer. De moderne mens die alle angst en ontheemding, het gevoel afgesneden te zijn, eruit schreeuwt en waar de hele ruimte om die mens heen van meeschreeuwt. En enige decennia na hem was er in ons eigen land de dichter/schilder Lucebert. De kunstenaar die Sarah Yu op 15-jarige leeftijd de ogen heeft geopend. Expressionisme én symbolisme. Met haar intuïtief gevonden ‘symbolen’, de her en der verspreide ogen, kakementen, koppen en ledematen zet ze een beeld neer van deze tijd. Niet alleen van háár angsten, verlangens en lusten, maar die van beelden die menigeen toch wel vaag bekend voor kunnen komen. Wie heeft niet eens het gevoel gehad als het ware ondersteboven te hangen aan een waslijn in een stedelijke omgeving, als een willoos omhulsel, wachtend op stabilisatie, nieuwe vulling, of volheid zo u wilt. Je ware zelf tot uiting brengen/zo dicht mogelijk bij jezelf blijven Het is heel belangrijk dat je je eigen wereld kan verwoorden en naar buiten kan brengen. Dat schept de algehele sfeer. Het moet een gezícht hebben – en het leuke is: er zijn geen regels voor. Je hoeft geen ongelofelijk goeie kunstenaar a la leonardo te zijn om je eigen wereld op papier te zetten. Je kunt helemaal je eigen wereld creëren, dat vind ik het ongelofelijke eraan. Dát is nu, hier Sarah Yu Zeebroek. Zie ook: http://sarahyuzeebroek.web-log.nl/sarahyuzeebroek/alice_in_wonderland/index.html |
